پاسخ به شبهه کیفیت وضو در نامه امیرالمومنین(ع) به محمد بن ابی بکر

پاسخ به شبهه کیفیت وضو در نامه امیرالمومنین علیه السلام به محمد بن ابی بکر

 

یکی از شبهاتی که مخالفین شیعه در مبحث وضوء از کتب شیعه مطرح می کنند (که البته این شبهه نیز خالی از بتر و تدلیس نیست)، مساله ی کیفیت وضوء در نامه ی امیرالمومنین (ع) به محمد بن ابی بکر (رض) است

 

طرح شبهه :

 

 إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیُّ فِی کِتَابِ الْغَارَاتِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَبَایَهَ قَالَ کَتَبَ عَلِیٌّ ع إِلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ مِصْرَ أَمَّا بَعْدُ إِلَى أَنْ قَالَ ع ثُمَّ الْوُضُوءُ فَإِنَّهُ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاهِ اغْسِلْ کَفَّیْکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ تَمَضْمَضْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اسْتَنْشِقْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اغْسِلْ وَجْهَکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ یَدَکَ الْیُمْنَى ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِلَى الْمِرْفَقِ ثُمَّ یَدَکَ الشِّمَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِلَى الْمِرْفَقِ ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَکَ ثُمَّ اغْسِلْ رِجْلَکَ الْیُمْنَى ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ اغْسِلْ رِجْلَکَ الْیُسْرَى ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّه ص هَکَذَا کَانَ یَتَوَضَّأُ قَالَ النَّبِیُّ ص الْوُضُوءُ نِصْفُ الْإِیمَان‏

 

مستدرک الوسائل،ج۱،ص۳۰۵و۳۰۶،ر۶۸۸ ط موسسه آل البیت علیهم السلام

 

عبایه می گوید که علی (ع) به محمد بن ابی بکر و اهل مصر نامه ای نوشت.اما بعد تا جایی که امیر المومنین (ع) گفت : سپس وضوء متمم نماز است. سه بار دست هایت را بشوى و سه بار آب در دهان بگردان و سه بار آب در بینى کن و سه بار روى خود بشوى و سه بار دست راست را تا آرنج و سه بار دست چپ را تا آرنج، پس سرت را مسح کن سپس پای راستت را سه مرتبه بشوی و سپس پای چپت را سه مرتبه بشوی.من دیدم که رسول الله (ص) اینگونه وضوء می گرفت.پیامبر (ص) گفت : وضوء نصف ایمان است

ای روافض ! شما به چه حقی از دستور امیرالمومنین تخطی می کنید و به چه حقی در وضوء پایتان را مسح می کنید ؟!

 

پاسخ به شبهه

 

بررسی سند روایت:

 

ابتدا به بررسی سند روایت می پردازیم.مخالفین این روایت را از کتاب مستدرک الوسائل میرزای نوری نقل کرده اند (که البته با تدلیس، نظر میرزای نوری در مورد روایت را نیاورده اند و ما در ادامه آن را نقل خواهیم کرد) و اصل روایت در کتاب الغارات ثقفی آمده است.سند این نامه در کتاب الغارات ثقفی از این قرار است:

 

‏‏قال إبراهیم: فحدّثنا یحیى بن صالح قال: حدّثنا مالک بن خالد الأسدیّ عن [الحسن بن إبراهیم عن عبد اللَّه بن الحسن بن] الحسن بن علیّ بن أبى طالب علیهم السّلام عن عبایه …..

 

الغارات،ج۱،ص۲۲۸ ط انجمن آثار ملی

 

‏یحیی بن صالح، ابو زکریا : این راوی در نزد شیعه مجهول است و جالب آن که از حفاظ و علمای مخالفین بوده و از راویان صحیحین نیز می باشد

 

مالک بن خالد الاسدی : مجهول

با این حساب، سند این نامه ضعیف بوده و همین ضعف سندی احتجاج مخالفین به آن را از اعتبار ساقط می کند

 

وجود روایت با سندهای دیگر و با لفظ " مسح " :

نکته ی مهم دیگر این که همین نامه با سند های دیگر و با نقل خود ابراهیم ثقفی (صاحب کتاب الغارات) در امالی طوسی و امالی شیخ مفید نقل شده و نه تنها سخنی از شستن پاها نیست بلکه امر به مسح پا در آن ها مشاهده می شود

 

قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حُبَیْشٍ الْکَاتِبُ قَالَ أَخْبَرَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ «1» قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ الْجَعْدِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ لَمَّا وَلَّى أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی بَکْرٍ مِصْرَ وَ أَعْمَالَهَا کَتَبَ لَهُ کِتَابا ……. ً ثُمَّ انْظُرْ إِلَى الْوُضُوءِ فَإِنَّهُ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاهِ وَ تَمَضْمَضْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اسْتَنْشِقْ ثَلَاثاً وَ اغْسِلْ وَجْهَکَ- ثُمَّ یَدَکَ الْیُمْنَى ثُمَّ یَدَکَ الْیُسْرَى ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَکَ وَ رِجْلَیْکَ فَإِنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَصْنَعُ ذَلِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ الْوُضُوءَ نِصْفُ الْإِیمَان‏ …….

 

الامالی للمفید،صص۲۶۰ – 267 ط کنگره ی شیخ مفید
الامالی للطوسی،ص۲۹ ط دار الثقافه

 

ملاحظه می کنید که در این روایت ( که خود ابراهیم ثقفی نیز در سلسله ی روات آن به چشم می خورد) امر به مسح پاها شده است و همه ی این ها ما را به این نتیجه می رساند که وجود عبارت مربوط به شستن پاها در کتاب الغارات یا از ناحیه ی راویان مجهول آن و به خصوص راوی عامی مذهب آن که از حفاظ و ثقات مخالفین شیعه بوده تضتفه شده است و یا اینکه بعدا آن قسمت از متن دچار تغییر و تصحیف شده است.میرزای نوری نیز در مستدرک الوسائل به همین مطلب اشاره کرده است:

قُلْتُ و رَوَاهُ الشَّیْخُ الْمُفِیدُ فِی أَمَالِیهِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُبَیْشٍ الْکَاتِبِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ الْجَعْدِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع مِثْلَهُ إِلَّا أَن‏ فِیهِ وَ فِی أَمَالِی ابْنِ الشَّیْخِ کَمَا فِی الْأَصْلِ ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَکَ وَ رِجْلَیْک‏ فَظَهَرَ أَنَّ مَا فِی الْغَارَاتِ مِنْ تَصْحِیفِ الْعَامَّهِ فَإِنَّهُمْ یَنْقُلُونَ عَنْه‏

 

مستدرک الوسائل،ج۱،ص۳۰۶ ط موسسه آل البیت علیهم السلام

البته مخالفین و کسانی که این شبهه را مطرح کرده اند، از ترس این که مکر و فریبشان در طرح شبهه رو نشود، این کلام میرزای نوری را که به دنبال روایت کتاب الغارات آمده نقل نکرده اند

تواتر و کثرت روایات مربوط به کیفیت وضوء و عدم حجت بودن وضوء به شیوه ی مخالفین:

 

نکته ی دیگری که در پایان لازم دانستیم به آن اشاره کنیم این است که کیفیت وضوء شیعه علاوه بر این که مطابق قرآن است، در روایات متعدد و متواتر نیز تایید شده است و حال اگر حتی روایتی صحیح با کیفیت وضوی مخالفین در کتب شیعه بیابیم، حکم خبر شاذ را دارد و طبق قاعده ی اصولی " الشاذ کالنادر والنادر کالمعدوم " و چنین خبری ترک می شود و به آن عمل نمی شود و غالبا هم چنین روایاتی یا در اسناد آن ها راویان عامی مذهب وجود دارند و یا اینکه از باب تقیه صادر شده اند.به هر جهت روایتی که با تواتر مخالفت داشته باشد، به آن عمل نمی شود و حجت نیست